Het Huys Dever te Lisse.
Dever is een huis dat ligt tussen Sassenheim en Lisse. Het kan door publiek worden bezocht. Het ligt vlak bij het Keukenhof.
Omdat de gemeente Lisse in het verleden nogal van afbreken heeft gehouden, is het belangrijk om een project over Dever te houden. Dit prachtig gerestaureerde gebouw heeft een prominente plaats in het landschap rond Lisse en dat al sinds 1370 ongeveer. Helemaal zeker weten we dat niet. Het is belangrijk dat deze donjon tot in lengte van jaren voor het nageslacht behouden blijft. Het is een van de weinige versterkte woontorens in ons land en heeft daarom ook een landelijke betekenis.
Het gebouw is van particuliere handen over gegaan in die van de gemeenschap en het is danook de taak van de gemeenschap dit gebouw te onderhouden en te bewaren. De geschiedenis van het gebouw en zijn bewoners is diepgaand onderzocht, voornamelijk door de heer A.M. Hulkenberg, met wie ik enkele aangename gesprekken heb mogen voeren. Uit zijn boeken komt alle achtergrondkennis in dit boekje.
De gebruikte boeken zijn:
Het Huys Dever te Lisse,
Zaltbommel, 1966.
Koninklijke Nederlandse toeristenbond, Nederlandse Kastelenstichting, 1977
Alphen a Rijn, 1984.
Alphen a Rijn, 1984.
Lisse, rommeling
Alphen a /d Rijn, 1981
Een bollendorp bezet.
Sassenheim, 1990.
Bollenstreek in oorlogstijd.
Sassenhein, 1995.
Verantwoording.
Enkele hoofdgedachten voor het maken van dit boekje zijn hierboven weergegeven. Bovendien is het belangrijk om de Lissese leerlingen enig historisch besef te laten krijgen zodat zij wellicht beter met ons cultuurgoed om zullen gaan dan tot heden is geschied, of is dit te kritisch?
Didactische opmerkingen.
Didactisch gezien zou dit project over Dever en Lisse genoeg afwisseling moeten kunnen bieden. Er is een leestekst die zo kort mogelijk is gehouden. Er zijn opdrachten uit het vakgebied van de aardrijkskunde, biologie en natuurlijk geschiedenis, hoewel we voor deze schoolvakken natuurlijk direct verwijzen naar het Museum De Zwarte Tulp, voorheen het Museum van de Bloembollenstreek, wat trouwens een bezoek ook meer dan waard is. Als Lisser of Lissese moet je daar toch minstens wel geweest zijn!!
Dever gebruiken we idealiter eerst in de geschiedenisles, Ridders, schone jonkvrouwen die in de vensterbank op hun geliefden wachten, paarden, bossen, kastelen, moerassen... wat is er heerlijker om daar les over te geven, verhalen te vertellen en, uiteraard, om er les over te krijgen!
Materiaal.
Het materiaal bestaat uit een verantwoording voor de leerkracht, een leerlingen werk- en tekstboek, een kaart van Lisse verkrijgbaar in de boekhandel of bij de VVV, of als bijlage bij de Gemeentegids, plaatwerk en een prachtige bouwplaat vervaardigd door de Heer J. Van Schoor te Hillegom. Deze moet eerst door de leerlingen zelf worden gekleurd met kleurpotlood. Het is aan te bevelen om de bouwplaat te stencilen op 170 gram Propoff papier. Deze papiersoort is iets lichter dan ivoorkarton. Door het zelf kleuren leren de kinderen spelenderwijs de juiste Lissese kleuren kennen. Uiteraard is het vanzelfsprekend dat we met de leerlingen een bezoek aan Dever brengen. Elke inventieve leerkracht sleept er nog van alles bij uit de bibliotheek, uit documentatiecentra, van het Internet en wat niet al!
Mag ik U tot besluit van deze inleiding veel genoegen toewensen met dit materiaal en wees ervan verzekerd dat een excursie naar Dever alleszins de moeite waard is en dat men U er met open armen ontvangt.
Download this file as an MS OFFICE 97 (Word for Windows 97) file. It is zipped as lisse1.zip to lisse7.zip download lisse.zip.
© D. Koene, 1981. Herschreven 1998, © D. Koene.
St. Willibrordschool
Oranjelaan 96
2161 KH Lisse.
Tel.: 0252-414101
E-mail: [email protected]
Website: http://www.geocities.com/Athens/Forum/8544/
Het Oude Huys te Deevere.
Zoals iedereen wel weet hebben wij in Lisse een oude gebouw dat Dever heet. Vroeger was het een ruïne, nu is het prachtig gerestaureerd en is het bekend als "Dever". Dever is in 1370 of 1380, of daartussenin, gebouwd. Precies weten we dat niet. Het geslacht Dever - de familie dus - wordt al in 1221 genoemd in Antwerpen, samen met graaf Willem I van Holland. Het was dus beslist geen onbelangrijke familie.
Het wapen van Dever.
Het wapen van Lisse komt van het wapen van Dever en het bestaat uit een halve rode klimmende leeuw op een veld van goud en is blauw getongd en genageld. In het wapen van Lisse is de leeuw blauw, rood getongd en genageld en staat hij op een veld van goud.
De ruïne van vroeger.
De steenklomp die vroeger midden in het veld stond, voor de restauratie, mocht er ook wel wezen. Sommige mensen vinden het jammer dat het geen ruïne meer is! Het kan in de loop der eeuwen ingestort zijn, of het is mogelijk dat het in de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten is verwoest door strijd en oorlog. Het moet echter een burchttoren of donjon geweest zijn, vanwege de hoge ingang. Een donjon is een versterkt woonhuis. D ronde voorkant is goed te verdedigen, de achterkant is plat. Die hoefde niet verdedigd te worden want de huidige Poelpolder was nog niet droog gelegd. Het was allemaal moeras en was dus heel slecht toegankelijk.
De oudste tijd.
Van de oudste tijd weten we niet zo heel erg veel. Er zijn erg weinig geschreven bronnen over. Zoals je wellicht weet is het erg belangrijk dat we uit de geschiedenis geschreven bronnen hebben. Dan kunnen we zeker weten dat er iets echt is gebeurd of niet. Denk maar eens aan lessen over de Romeinen die je je vast nog wel kunt herinneren. Zij waren degenen die het alfabet hier hebben ingevoerd.
Uit de stamboom van de familie Dever kun je zien dat er van deze tijd niet erg veel met zekerheid te zeggen is. Daarom staan er vraagtekens bij. De oude Gerard (1271) is zelfs betrokken bij de moord op Heer Wolfert van Borsselen, die Graaf Jan van Holland in zijn macht had. Van Gerard (1309) is meer bekend. Hij is baljuw van Medemblik geweest. Dat was een belangrijke baan, want hij moest daar de West-Friezen tegen houden. Zijn naam komen we ook tegen bij de Gulden Sporenslag in 1302. Uit deze tijd zijn allerlei rekeningen, notities, brieven en documenten over gebleven die wij nu nog in een opslagplaats voor oude papieren kunnen gaan bekijken. Zo'n opslagplaats heet een archief. De gemeente Lisse heeft ook een archief en daar zitten een hele boel papieren uit die tijd in. Het is belangrijk dat zulke oude archieven goed bewaard blijven want die oude papieren, vaak geschreven op perkament, zijn heel teer en moeten heel zorgvuldig worden behandeld, anders verpulveren ze helemaal.
Heer Gerard d'Ever.
Heet Gerard d'Ever komen we, samen met heer Dirk van Sassenheim tegen met Graaf Willem IV in de strijd tegen de Friezen. Ze sneuvelen allemaal in 1345 in de slag bij Warns. "Heeren Gerard's wyf" blijft als weduwe achter.
Heer Reinier.
Heer Reinier Dever is de bouwer van het huidige gebouw. Het is heel lang een ruïne geweest, maar is in 1973 prachtig gerestaureerd. Het had echter weinig gescheeld of ze hadden van de stenen van Dever, wegen gemaakt. Men was in Lisse nogal afbrekerig. "Wat moeten we met die oude troep" schijnt men nogal eens te denken. Mensen die een beetje gevoel hebben voor geschiedenis weten wel beter.
Heer Reinier kun je ook in de stamboom vinden. Hij staat op de een na laatste lijn. Kijk ook maar eens op de lijst van heren en vrouwen van Dever of je hem kunt vinden. Bij de bewoners staat hij ook. Het is echter helemaal niet nodig dat de heren en vrouwen van Dever ook in het huis woonden. Daarom is er ook een lijst van bewoners.
Bekende bewoners.
Kijk eens in de lijst van heren en vrouwen of in de lijst van bewoners of je nog bekende Lissese namen tegen komt. Als je deze lijst goed bekijkt weet je meteen waar een hele boel straatnamen in Lisse vandaan komen. Meester Willem Six is een heel beroemde bewoner. Hij was burgemeester van Amsterdam en had hier zijn buiten huis. Dit boekje zou veel te lang worden als we alle bewoners van het huis zouden bespreken. Dat doen we dan ook niet.
Pachters bij Dever.
In de lijst van pachters vind je ook enkele bekende namen. Misschien zijn ze wel familie van de tegenwoordige Lissers? Als je iets over de geschiedenis van je eigen achternaam wilt weten, moet je maar naar Meneer Hulkenberg gaan. Die weet er alles van!
Dever in de loop der jaren.
Dever heeft er niet altijd uitgezien zoals het nu is. Er hebben verschillende gebouwen voor gestaan. Wat er nu staat is het oorspronkelijke gebouw. Op de restauratietekeningetjes kun je zien dat ook deze plannen wel eens anders zijn geweest dan datgene wat er nu staat. Op de plaatjes vind je enkele voorbeelden hoe het er vroeger moet hebben uitgezien. Bij de plaatjes vind je het gebouw van 1647, twee plaatjes van 1845 en eentje van 1848. Je kunt eraan zien dat het toen al een bouwval was.
Als een huis niet wordt bewoond is het altijd ten prooi aan weer, wind, storm, inbrekers en dergelijke. Zo'n onbewoond huis, bouwval geworden, is weleen heel triest gezicht. Een van de eigenaren wilde er niet meer wonen, omdat hij vanwege godsdiensttwisten naar Duitsland verhuisde. Ja... ook in Lisse zijn deze twisten niet ongemerkt voorbij gegaan. Wat moet het mooi geweest zijn toen het huis nog bewoond werd.
We gaan even fantaseren!
Als je zin hebt, lees je het stukje hieronder. Al lezend zou je zó terug willen gaan naar de tijd waarin het "speelt", om stilletjes in een hoekje mee te kijken naar de bewoners. Wat aten ze? Wat dachten ze? Wat deden ze in hun vrije tijd?
(Uit het boek "Het Huys Dever te Lisse, van A.M. Hulkenberg).
avond op het kasteel
Wij willen nu de eeuwen teruggaan. Het is avond. In de woonkamer zijn kaarsen aangestoken, niet teveel, want was is kostbaar. Achter de dicht geschoven gordijnen van de achterste twee bedden slapen de kinderen. Heer en vrouw zitten voor het vuur, andere huisgenoten op de bank langs de wand. Onder de stoel van hun meester kreunen twee doggen in hun slaap. misschien wordt er gezongen, twee of méérstemmig:
ic such ter seewoert in
of
Mi lanct na di, gheselle mijn;
Du coors die doot, du liets mi tleven...
Of misschien ook wel een vrolijker lied, met een refrein dat alle aanwezigen mee kunnen zingen:
Misschien weet iemand een verhaal te vertellen, een oud of nieuw, een helden roman uit het legendarische verleden, of een werkelijk gebeurde geschiedenis van vandaag of gisteren, of een bericht, een gerucht van het hof van de Hertog van Bourgondië, over twisten, overeenkomsten, feesten, en wat al niet! Er zijn altijd dingen genoeg te bespreken, over buren en verwanten, rechtsgedingen, een diefstal, de komende jacht, dat alles levert stof in overvloed. Maar het kan ook gebeuren dat iedereen zwijgt, en in zijn eigen gedachten verdiept suffend, gapend, of slapend, in de warmte van het vuur zit. Tenslotte zoekt de een na de ander zijn slaapstee op, de slotheer laat zich zijn laarzen uittrekken, drinkt nog een glas wijn, rekt zich en geeuwt, voor hij langzaam zijn kleren aflegt. De vrouwe stapelt de kussens op tegen het hoofdeinde dekt het vuur zoveel mogelijk toe met een laag as blaast alle kaarsen uit behalve een die ze op de blaker steekt en op de trede van het bed plaatst Zij knoopt de op opgebonden gordijnen los en kijkt nog even naar het jongste kind in de kribbe aan het voeteneind voor zij zich ontdoet van bovenkleed en hemd. Zij windt een witte linnen doek als nachtmuts om haar hoofd en klimt dan in het bed, naast haar echtgenoot, die al in half zittende, half liggende houding tegen de stapel kussens in slaap is gevallen.
De vensterbank waar je lekker IN kon zitten.
De rukwinden van de maartse nacht stuiven buiten langs de muren, laten hier een losgeraakt luik klepperen, blazen daar een paar leien van het dak; de nog kale bomen aan de overzijde van de slotgracht buigen en kreunen in de wind. De bewoners van het kasteel zijn te ruste, de dag met zijn altijd eendere reeks van plichten en werkzaamheden is voorbij. Van het nachtbestaan, van de dromen en gedachten de tranen en het gefluister in de duisternis, is niets blijven hangen tussen de kale muren van de ruïne. Er moet daar toch gedroomd zijn van paradijzen en paleizen zo liefelijk als vergulde miniaturen, van gedrochten en spooksels van heksen en de schimmen der doden, van wapengekletter en wapperende bonte banieren van rood en geel goud, van rozen en wijn van een melodie of een geliefd paar ogen
Ach, Iigdy nu en slaapt
De eerste dromen zo goed als de laatste dromen, al die dromen, waarin het diepste eigen leven, dat zich bij dag niet uiten kan, gestalte aanneemt, al die dromen zijn voorbijgegaan, weggewaaid met nachtwind, voorgoed.
De vicarie van Dever, 1440
Op een maartse dag omstreeks 1440 is Ghvsbrecht van Haeften de collator van de vicarie van Dever naar Leiden getogen. Daar verschijnt voor het gerecht de vader van vicaris Dirc Leewinc, de besitter van een cappelry, die leyt tot Sassem. De vicaris is in moeilijkheden geraakt met een zekere Dirc van Velde. Deze heeft een hypotheek van 20 schelltng goet gelts op het land van Jan van Velde. Waarschijnlijk is dit land aan de vicarie gekomen en eist vicaris Dirc Leeuwinc de gehele opbrengst voor zich op. De vier burgemeesteren van Leiden zullen samen met Gysbrecht van Haeften als overman de zaak onderzoeken. De partijen verplichten zich op een boete van 50 schellingen, te houden aan al hetgeen die vier burgemeesteren mitten overman wijsen sullen..........
Minder gelukkige bewoners.
Niet voor alle bewoners was het echter even prettig. Geryt Dever is in maart 1479 op heterdaad betrapt toen hij op een Rijnschip een pak open sneed en er iets uit wilde halen. Het vonnis was: te kake zetten en oorspijkeren! Geryt moest maar zien hoe hij zijn vastgespijkerde oor van de schandpaal los kreeg. Het zal wel zeer gedaan hebben! Adriaen de Wael van Vronesteyn deed in 1566 mee met het Smeekschrift dat de edelen aanboden aan landvoogdes Margaretha van Parma. Hij werd op 16 september 1567 's nachts van zijn bed gelicht en gevangen genomen en dat was in die dagen geen pretje. Op 25 september 1568 werd hij op de Neude in Utrecht "met den swaerde geëxecuteerd". Dit betekent dat de arme ziel letterlijk zijn hoofd kwijt raakte!
In 1568 brak de Tachtigjarige Oorlog uit. En zo speelt ook Lisse hierin een kleine rol. In die tijd is er een vrouwe van Dever: Isabella van Camons (1639-1674). Er zijn zeer vele andere bewoners en eigenaars geweest, maar je raadt het al... we bespreken ze niet allemaal. Van enkele eigenaars kun je de portretten bekijken. Dan weet je dat ze echt hebben bestaan en dat Dever niet zomaar een betekenisloos gebouw is.
Het landschap.
Het landschap van nu is wel heel erg anders dan dat van toen. Nu zijn het allemaal bollenvelden en, o gruwel, flats, bedrijven, auto's en andere moderne dingen die wel hoogstnoodzakelijk zullen zijn. Ken je het Keukenhofbos? Zo heeft in Dever's glorietijd de hele "bollen"-streek er uit gezien. Geen huis te bekennen in de wijde omtrek. Bossen, duinen, moerassen. Dat was alles. En natuurlijk het Huys Dever. De buurman woonde in Slot Telingen, waarvan de ruïne inderdaad nog steeds bestaat. Die kun je trouwens bezichtigen en dan moet je met een echt bootje over varen, anders kun je er niet eens komen. Zou de gracht om Dever ook weer helemaal hersteld worden? Dat zou te mooi zijn om waar te zijn: het kost bollenland en daar verdienen we ons geld mee. Het blijft altijd weer moeilijk om een goed evenwicht te vinden tussen het verleden en de moderne tijd.
Zie je ze voor je?? De bewoners van Dever en Teylingen die op een zwoele zomermiddag op jacht gaan in het bos, de mannen dan... de vrouwen houden zich bezig met handwerken of met de valkenjacht (dat moet je maar eens gaan bekijken bij het Muiderslot!). Vandaar dat het broedhok helemaal echt bij Dever thuis hoort. Nog niet zo heel lang geleden is de valk die er in woonde dood gegaan en er zit nog geen nieuwe in.
Omdat het oude duingebied zulke goede landbouwgrond was en is, werden de oude duinen van lieverlee afgegraven en kwam er bollenland voor in de plaats, ook mooi, hoor, maar het hoort niet; het is zo niet door de natuur ontstaan. Dan moet je in het Keukenhofbos zijn. Je hebt tegenwoordig heel wat fantasie nodig om je voor te stellen hoe het landschap in Lisse er uit moet hebben gezien, maar dat kunnen kinderen veel beter dan grote mensen. Ja toch?
Nu naar binnen: de hertenkop.
Zo'n simpele hertenkop! Een jachttrofee, maar wat heeft hij een omzwervingen gemaakt. Toen Dever een bouwval was is hij zelfs uit het huis gestolen door Alexander Verhuell en zijn vrienden in een "romantische strooptocht". Ze hebben er de poortwachter de stuipen mee op het lijf gejaagd toen ze er mee gingen spoken. Later kwam hij weer in Lisse met zijn vrienden en ze vroegen aan de poortwachter of hier niet een oude hertenkop te zien was. "Ja heeren - wat zal ik daar van zeggen - daar praten we liever niet over - den booze, heeren, den booze!" Den booze is de duivel in hoogsteigen persoon waar de poortwachter het over had. Na de dood van Verhuell heeft de kop nog een poosje in Leiden (Minerva) gehangen, maar sinds de restauratie is de kop weer terug op zijn oude plaats.
Dever nu.
Nadat het gebouw eeuwen en eeuwen bezit is geweest van verschillende families is het gebouw nu van de gemeente Lisse. Er is ook een Stichting Dever die ervoor zorgt dat het gebouw goed wordt onderhouden, maar ook dat het goed wordt gebruikt en zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat wordt terug gebracht. Nog niet eens zo heel lang geleden zijn bij voorbeeld de fundamenten van het oude voorhuis weer onder het bollenland vandaan gekomen en weer netjes opgemetseld.
Dever is nu immers van ons allemaal en dat is maar goed ook. Dever is nu voor het publiek toegankelijk en er worden tentoonstellingen gehouden en soms zijn er concerten te beluisteren. Het wordt ook voor vergaderingen en voor speciale gelegenheden gebruikt. Trouwerijen bij voorbeeld.
De Stichting Dever heeft de strijd om het behoud gewonnen en hopelijk blijft het gebouw nog in lengte van jaren robuust in het land staan.
Het Grachthuisje en het oude Gemeentehuis.
Het Oude Gemeentehuis.
Het moderne gebouw van het gemeentehuis staat op precies dezelfde plek als het oude Gemeentehuis. Veel Lissese mensen vonden het oude gemeentehuis veel mooier dan het gebouw van architect Duintjer dat er nu staat. Het grachthuisje dat vroeger op de Grachtweg stond heeft het beleid van de gemeente ook niet overleefd, jammer genoeg. Een parkeerplaats brengt vermoedelijk meer geld op.
Andere oude gebouwen.
Andere oude gebouwen in Lisse zijn: de Nederlands Hervormde Kerk op het Vierkant, de Zemelpoldermolen in de Poelpolder, Kasteel Keukenhof, de St. Agathakerk, maar die is wel het jongst van allemaal. Ook een plaats in het geheel heeft het schoolgebouw van "De Akker", maar dit gebouw is van binnen helemaal gemoderniseerd.
Bij de kerk op het Vierkant vind je grafstenen uit het jaar 1100. Ga er maar eens kijken. Bovendien vind je op die kerk een zonnewijzer en dat is best wel bijzonder. Kasteel Keukenhof is bewoond. De molen is nog vaak in bedrijf.
De maquette (de bouwplaat).
Er is een bouwplaat van Dever die zonder al te veel moeite zelf in elkaar te zetten is. Hij is vervaardigd door de Heer J. Van Schoor in het jaar toen de restauratie van Dever gereed kwam. Kleur het gebouw in de juiste kleuren en zet hem maar op een regenachtige zondagmiddag in elkaar. Het is ongeveer twee uurtjes werk. De bouwplaat is niet in de handel. Veel succes. Je moet wel precies werken, want anders past het niet allemaal.
Stichting Dever.
In 1988 bestond de Stichting Dever 25 jaar. Deze stichting blijft het gebouw als een havik in de gaten houden, want helaas kunnen we dat nu nauwelijks aan bestuurders over laten. De Stichting zorgt ook dat alles wat rond Dever wordt opgegraven voor ons bewaard blijft en dat we het kunnen bekijken. Er is op de zolder van Dever een permanente tentoonstelling ingericht over alles wat ze er gevonden hebben. En over veel voorwerpen is een hele boel te vertellen.
Lisse in oorlogstijd.
De Tweede Wereldoorlog is in Lisse ook niet ongemerkt voorbij gegaan. We zullen er niet teveel over vertellen, omdat dit beter past bij de lessen over deze oorlog. Het was echter wel heel vervelend om Duitse troepen zo trots hier te zien rond marcheren.
Op deze foto zie je een detachement Duitse soldaten opgesteld staan in de Kanaalstraat voor de kapperszaak van Van Breugel en de melkzaak van Smit. Je weet natuurlijk wel dat de zaak nu Parfumerie Van Breugel heet en de drie winkels die je op de achtergrond ziet zijn nu één zaak geworden.
Ergens anders in de Kanaalstraat zal op een andere dag weer een andere officier hebben staan schreeuwen, want dat konden ze goed hoor, die Duitsers!
De bevrijding.
Op 5 mei 1945 gaven de Duitsers zich eindelijk over en was het weer vrede. Deze overgave gebeurde in Hotel "De Wereld"in Wageningen en werd voor Nederland ondertekend door Prins Bernhard, de vader van Koningin Beatrix. In Lisse kwamen de Canadezen binnen rijden en wat waren de mensen blij om hen te zien!
Winkelcentrum Blokhuis.
Op de plaats waar nu het Winkelcentrum Blokhuis ligt, lag vroeger Bollenland. Kijk maar eens op deze foto.
Je ziet dat Lisse nog lang niet zo druk was als nu en waar je vandaag de dag boodschappen doet, kon je vroeger bloemen plukken. Het land was eigendom van de Familie Blokhuis die er dus een groot bollenbedrijf bezat. Zo zie je hoe veel plekken in Lisse aan hun naam komen.
Nu ziet Blokhuis er op 30 januari 1998 zo uit:
Uit "De Lisser" van 14 jan. 1998. (De geschiedenis in 1998.)
Basis van de bollenteelt in Lisse lag op het buiten van de dominee.
dcor Arie in '1 Veld
LISSE - Met het slopen van de bedrijfsgebouwen van de Koninklijke Bloembollenmaatschappij H. De Graaff en Zonen te Lisse, op de hoek Heereweg/Julianastraat, werd in 1978 een dikke punt gezet achter een niet onbelangrijk stuk geschiedenis van Lisse. Op deze plaats werd immers voor Lisse de grondslag gelegd van de bloembollenteelt, en nog heden ten dage worden we geconfronteerd met de niet onbelangrijke invloed die de agrarische sector en met name de bloembollenteelt in Lisse heeft.
Op deze plek is inmiddels het nodige veranderd. Waar ooit de landarbeiders de ruggen kromden om het product te bewerken en te verwerken, zijn moderne eengezinswoningen en comfortabele appartementen verrezen. Spelende kinderen namen het gebied in bezit, waar ooit kleurige bloemen en miljoenen bloembollen bloeiden. Ook het rumoer is van geheel andere aard. Automotoren van het woon-werkverkeer; huiselijke geluiden, stemmengedruis, in plaats van de merels en vele andere vogels. Het is van deze tijd. Op zoek naar woonruimte ontkomt de mens er niet aan plekjes in bezit te nemen, die we eigenlijk liever in oorspronkelijke staat zouden laten.
Het is natuurlijk niet zo, dat al de hierboven geschetste aardigheden werden verdrongen door de komst van een aantal huizen, met de daarbij behorende inwoners. Tientallen jaren voordat het bouwplan De Graaf uit de grond werd gestampt, bleek al dat de ooit fameuze bloembollenfirma zou ophouden te bestaan. Het bedrijf kalfde snel af en werd uiteindelijk geheel ontmanteld. De trotse 'Koninklijke' was niet meer en de geschiedschrijvers haastten zich om de pen te pakken en geschiedschrijving te plegen.
De historie van dit stukje grond begint bij de eerste - ontdekte - bloembollencultuur in Lisse en gaat tot het moment dat de slopershamers het allesvernietigende werk verrichtten en het gebied Plan de Graaf werd gereed gemaakt voor bewoning. In opdracht van makelaardij Romeyn uit Lisse werd indertijd door A.M. Hulkenberg de geschiedenis van dit stukje Lisse op papier gezet. Met de aantekening dat veel gegevens werden ontleend aan het boek 'De Gouden Graaf dat door wijlen de heer Tom Lodewijk werd geschreven en is uitgegeven bij het 150-jarige bestaan van H. de Graaf en Zonen.
Dat boek begint met het volgende gedicht van Constantyn Huygens: "Die 't Ambacht wel verstaet, waer van hij leven moet, En die 't niet - wel - alleen, maer - wel en geerne doet, Beleeft het grootst geluck dat ijemand kan begeeren."
Het buiten van de predikant
Dominee Joanis van Blommestein moet een welgesteld man zijn geweest. Natuurlijk was er voor hem in Lisse een pastorie, maar hij verkoos een royaler huis met een grote tuin, welk bezit in de belastingregisters van 1734 als 'buitenplaats' staat aangemerkt. Te betalen drie gulden en vier stuivers per jaar en dan mocht het ook wel wat wezen! Daar, iets buiten het dorp, genoot dominee van de kleine vreugden die het buitenleven een ernstig man te bieden hebben; de bloemen en de vogels, de 'hortzenijgewassen', aan de overzijde de duinen met stromende beekjes, af en toe het vertier van een voorbijrollende postkoets en, boven alles, de weldadige rust.
Toch werden hem de verdrietelijkheden des levens ook niet bespaard. Alle vijf de kinderen stierven jong. Toen Saartje ten slotte op zevenjarige leeftijd overleed, was het echtpaar van Blommenstein-De Roos weer alleen. Misschien is dit de reden dat men toch naar de pastorie bij het Vierkant is getrokken, naar het dorp, tussen de mensen.
Tuynier De Graaf
In 1742 zijn huis en tuin in handen van Claas Symonsz de Graaf, tuinier, schepen en ambachtsbewaarder van Lisse en dus ook wel een aanzienlijk man. Zijn toen bejaarde vader werd reeds bloemist genoemd en was bovendien een aantal jaren diaken geweest. Claas, of fraaier Nicolaas de Graaf, kan met zijn neef beschouwd worden als de grondlegger van de bloembollenteelt in Lisse. Anders gezegd: op het huidige plan De Graaf is de bloembollencultuur geboren.
Op 15 april 1735 werd door Nicolaas de Graaff reeds een zogenaamde Groene Veiling gehouden, waarop hij ten overstaan van Schout en Schepenen "volgens de gewoonte in de Liefhebberij van Flora van meeninge is te verkoopen een partij hyacinten", 238 bollen in een veertigtal soorten, die f 139,90 opbrachten. Het jaar daarop wordt een Groene Veiling gehouden op 'Pruimenhof, thans Heereweg 113/115 bij de Nassaustraat. Die van 1739 was voorlopig de laatste. De belangstelling was sterk gedaald; 224 bollen voor 68 gulden.
Pas op 15 april 1762 vindt in Lisse weer een grote veiling plaats. Volgens de advertentie in de Opregte Haarlemsche Courant zouden te verkoop worden gehouden: "De alom Vermaarde, Overheerlijke en considerabele partijen enkele en dubbelde Hyacinten en Tulipanen die door een groot Liefhebber bijeen verzameld zijn sedert den jare 1728 en verder alle soorten van nieuwe zaailingen, roode, witte en blauwe, welke nog hij niemand in handen en die verwonderlijk fraai en groot zijn. Verder zal ook verkocht worden alle noodige gereetschappen als Tenten, Capjes, Staakjes, Opneembak, Casjes (muysedigt gevlogten) om fijne bollen en zaad te bewaren en verder alles wat tot een volmaakte Bloemenliefhebber te nutte zal zijn.
Veldhuysen-Van Santenpark.
De laatste nieuwbouwwijk in Lisse is het Veldhuysen Van Santenpark bij de Heereweg. Op de foto kun je zien hoe dat er uit gezien heeft. Alles wat er toen stond is afgebroken en nu staan er appartementen en mooie huizen.
De Poelpolder.
De nieuwe wijken in de Poelpolder staan in het voormalige moeras en is de reden waarom het Huys Dever aan de achterkant plat was. Die kant hoefde niet te worden verdedigd, omdat je van de achterkant toch geen aanval uit kon voeren. Vergeet ook niet dat de hele Poelpolder en de Roversbroek helemaal water waren. Ook de Haarlemmermeerpolder, waar nu Lisserbroek ligt, was nog niet droog gelegd. Je kon toen met de boot van Lisse naar Amsterdam varen. Daarom is een groot deel van Amsterdam gebouwd op zand uit de Bollenstreek. Na het afgraven van de duinen om bollenland te krijgen, bleef dat over en men voerde het over het Haarlemmermeer af naar Amsterdam.
Slot.
Het wordt zo langzamerhand tijd een slot aan dit werkboekje te maken, want je kunt hierover wel blijven vertellen. Hopelijk heb je door het lezen, kijken en werken in dit boekje een beter idee gekregen hoe Lisse er in de loop van acht eeuwen heeft uit gezien. In het gedeelte dat voor de leerkracht is bestemd, kun je de boeken vinden waaruit dit boekje is samengesteld. Binnenkort is dit boekje ook op het Internet te vinden op de website van de St. Willibrordschool.
Heel veel plezier met de festiviteiten bij het 800 jarig bestaan van Lisse!
